Τα ελληνικά πανεπιστήμια οnline
Αναδημοσίευση από το βήμα online (κλικ εδώ) ενός άρθρου που παρουσιάζει την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα σχετικά με τα ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα (και τα MOOCs).
Σε μια φιλόδοξη προσπάθεια τα ΑΕΙ της χώρας μας«ανεβάζουν» όλα τα μαθήματά τους στο Διαδίκτυο. Λόγω των γνωστών οικονομικών και άλλων προβλημάτων το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα άψογο, αποτελεί όμως μια καλή αρχή ενώ η προσέλευση του κοινού είναι αθρόα
Στο παρασκήνιο της επικαιρότητας, κάτι πρωτοφανές έχει συμβεί στα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας μας, κάτι παγκοσμίως πρωτοφανές σε κλίμακα: 3.000 πανεπιστημιακά μαθήματα ψηφιοποιήθηκαν, αναρτήθηκαν και αναρτώνται δωρεάν στο Διαδίκτυο, στο πλαίσιο ενός έργου που οραματιζόταν να δώσει πλήρη πρόσβαση στα μαθήματα όλων των πανεπιστημίων μας σε κάθε πολίτη!
Θεωρητικά θα ήταν η καλύτερη επιβεβαίωση του πολιτισμικού και συνταγματικού κεκτημένου της Ελλάδας για «δωρεάν Παιδεία» στον νέο αιώνα. Στην πράξη, είναι κάτι που μένει να κριθεί από όσους επισκεφθούν τη διαδικτυακή βιβλιοθήκη πανεπιστημιακών μαθημάτων που στήθηκε – φοιτητές, φιλομαθείς πολίτες, συναδέλφους καθηγητές και... πολιτικούς. Το έργο ολοκληρώνεται τυπικά στο τέλος του μήνα, χωρίς σημάδι στον ορίζοντα για επέκτασή του στο σύνολο των μαθημάτων. Αλλά ήδη μια νέα προσπάθεια αναδύεται στον χώρο της ελεύθερης πανεπιστημιακής επιμόρφωσης, με εργαλεία δανεισμένα από το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Είναι μια αποκοτιά εν μέσω κρίσης ή έχουμε μια «Πανεπιστημιακή Ανοιξη» ελέω Διαδικτύου; Διαβάστε στις σελίδες μας τι μάθαμε συζητώντας με τους πρωτεργάτες αυτών των καινοτόμων κινήσεων απελευθέρωσης της γνώσης στη χώρα μας.
Για τους πολίτες που έχουν πλέον αφήσει πίσω τους τα θρανία της εκπαίδευσης και ίσως έχουν ήδη παιδιά σε αυτά, η Παιδεία είναι κάτι σαν το «μαύρο κουτί» των αεροπλάνων: όλοι γνωρίζουν ότι μέσα τους κρύβεται η καταγραφή της πορείας και τα συμβάντα της πτήσης, αλλά μόνον οι «ειδικοί» μπορούν να τα αποκρυπτογραφήσουν. Με άλλα λόγια, αφ' ης στιγμής πάψεις να είσαι ο ίδιος παραλήπτης της παρεχόμενης Παιδείας, το ποια είναι η πορεία της και το περιεχόμενό της το γνωρίζουν πραγματικά μόνον οι νυν μετέχοντες: ο πιλότος (υπουργείο Παιδείας), το προσωπικό πτήσης (καθηγητές και δάσκαλοι) και οι επιβάτες (μαθητές και φοιτητές). Και, καθώς το συνήθειο στην Ελλάδα είναι κάθε υπουργός Παιδείας να ανατρέπει το έργο των προηγουμένων του, το πόσο πραγματικά και επίκαιρα γνωρίζουν την πορεία του σκάφους οι μετέχοντες είναι και αυτό συζητήσιμο.
Θεωρητικά θα ήταν η καλύτερη επιβεβαίωση του πολιτισμικού και συνταγματικού κεκτημένου της Ελλάδας για «δωρεάν Παιδεία» στον νέο αιώνα. Στην πράξη, είναι κάτι που μένει να κριθεί από όσους επισκεφθούν τη διαδικτυακή βιβλιοθήκη πανεπιστημιακών μαθημάτων που στήθηκε – φοιτητές, φιλομαθείς πολίτες, συναδέλφους καθηγητές και... πολιτικούς. Το έργο ολοκληρώνεται τυπικά στο τέλος του μήνα, χωρίς σημάδι στον ορίζοντα για επέκτασή του στο σύνολο των μαθημάτων. Αλλά ήδη μια νέα προσπάθεια αναδύεται στον χώρο της ελεύθερης πανεπιστημιακής επιμόρφωσης, με εργαλεία δανεισμένα από το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Είναι μια αποκοτιά εν μέσω κρίσης ή έχουμε μια «Πανεπιστημιακή Ανοιξη» ελέω Διαδικτύου; Διαβάστε στις σελίδες μας τι μάθαμε συζητώντας με τους πρωτεργάτες αυτών των καινοτόμων κινήσεων απελευθέρωσης της γνώσης στη χώρα μας.
Για τους πολίτες που έχουν πλέον αφήσει πίσω τους τα θρανία της εκπαίδευσης και ίσως έχουν ήδη παιδιά σε αυτά, η Παιδεία είναι κάτι σαν το «μαύρο κουτί» των αεροπλάνων: όλοι γνωρίζουν ότι μέσα τους κρύβεται η καταγραφή της πορείας και τα συμβάντα της πτήσης, αλλά μόνον οι «ειδικοί» μπορούν να τα αποκρυπτογραφήσουν. Με άλλα λόγια, αφ' ης στιγμής πάψεις να είσαι ο ίδιος παραλήπτης της παρεχόμενης Παιδείας, το ποια είναι η πορεία της και το περιεχόμενό της το γνωρίζουν πραγματικά μόνον οι νυν μετέχοντες: ο πιλότος (υπουργείο Παιδείας), το προσωπικό πτήσης (καθηγητές και δάσκαλοι) και οι επιβάτες (μαθητές και φοιτητές). Και, καθώς το συνήθειο στην Ελλάδα είναι κάθε υπουργός Παιδείας να ανατρέπει το έργο των προηγουμένων του, το πόσο πραγματικά και επίκαιρα γνωρίζουν την πορεία του σκάφους οι μετέχοντες είναι και αυτό συζητήσιμο.
Εχουμε λοιπόν ένα ιδιόμορφα στεγανό κουτί στην κοινωνία μας - κάτι που όλοι μιλούν γι' αυτό σαν να είναι ορθάνοιχτο, ενώ στην πράξη παραμένει πεισματικά κλειστό, αμυντικό, συντηρητικό, ως και αντιδραστικό σε κάθε διαφανή εκτίμηση του περιεχομένου του και κάθε συστηματική αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας του. Ωστόσο... σας έχω νέα: το κλειστό αυτό σύστημα έχει ανοίξει πρόσφατα ένα παράθυρο θέασης των όσων παράγει, ανοιχτό προς όλους. Και το φως που εισχωρεί από αυτό το «παράθυρο» είναι τόσο σαρωτικό που, ενδεχομένως, όχι μόνο θα κάνει το μαύρο κουτί της Παιδείας διάφανο στην ολότητά του αλλά και θα την αλλάξει ριζικά! Ας δούμε το τι συνέβη για να συλλάβουμε το τι ενδέχεται να συμβεί.
Η ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης
Η αξιοποίηση των ψηφιακών μέσων στην εκπαίδευση είναι κάτι που ξεκίνησε τη δεκαετία του '80, κυρίως μετά τη μαζική διάδοση των προσωπικών υπολογιστών με γραφική απεικόνιση (Windows PCs), γύρω στο 1985. Ηταν, τρόπον τινά, σαν να μετακόμιζε ένα βιντεοκλάμπ με ταινίες (και αργότερα CD και DVD) στο σπίτι του ευτυχούς κατόχου υπολογιστή. Από πλευράς περιεχομένου, τα ψηφιακά μέσα είχαν το ίδιο «κατεψυγμένη γνώση» όσο και τα ντοκιμαντέρ ή η Εκπαιδευτική Τηλεόραση, αλλά προσέφεραν έναν βαθμό αλληλεπίδρασης μεταξύ χρήστη και προγράμματος. Για να ανακαινιστεί και να επικαιροποιηθεί όμως το περιεχόμενο, έπρεπε να περιμένει κανείς την επόμενη έκδοση του προγράμματος - εφόσον και όταν συνέβαινε.
Η έλευση του Διαδικτύου υπήρξε καταλυτική για αυτό το μοντέλο εκπαίδευσης: αφενός οι δημιουργοί των εκπαιδευτικών προγραμμάτων μπορούσαν τώρα να ανανεώνουν και βελτιώνουν συνεχώς το περιεχόμενό τους και αφετέρου οι χρήστες είχαν πρόσβαση σε μια «παγκόσμια εκπαιδευτική τηλεόραση» με πάμπολλα κανάλια για κάθε θεματική. Επιπλέον η επικοινωνία μαθητών - διδασκόντων γινόταν τώρα πολύ πιο άμεση (μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) και το όλο «προϊόν» μεταβλήθηκε σε μία δεκαετία από στατικό σε δυναμικό.
Εννοείται ότι οι δημιουργοί του εκπαιδευτικού λογισμικού μετείχαν σε αυτή την παγκόσμια αρένα ανταγωνισμού ως επιχειρηματίες μάλλον παρά ως... ιεραπόστολοι.
Οι αυξημένες απαιτήσεις ποιότητας και βελτίωσης μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μόνο με ένα στιβαρό επιχειρηματικό σχέδιο που θα απέφερε κέρδη. Οπότε το σταδιακό πέρασμα από το εκπαιδευτικό λογισμικό για μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε εκείνο των ΤΕΙ και ΑΕΙ αντιμετωπίστηκε από τα κολέγια και τα πανεπιστήμια ως ένας ακόμη τρόπος να εδραιώσουν το κύρος τους και να προσποριστούν έσοδα. Στην Ελλάδα, όπου τα πανεπιστήμια ήταν εξ ορισμού δημόσια, το κίνητρο δημιουργίας εσόδων δεν ήταν πολύ ισχυρό.
Η επόμενη φάση καταλυτικών εξελίξεων συνέβη στις αρχές του νέου αιώνα, όταν κάποιοι «αιθεροβάμονες» εκπαιδευτικοί άρχισαν να αναρτούν δωρεάν στις ιστοσελίδες τους τις ομιλίες που έκαναν στα αμφιθέατρα (είτε ως παρουσιάσεις τύπου PowerPoint είτε ως βίντεο). Συνάμα δάσκαλοι και καθηγητές όλων των βαθμίδων άρχισαν να παρέχουν «δωρεάν φροντιστήριο» μέσω του οπτικού Διαδικτύου (YouTube), χρησιμοποιώντας άλλοτε μόνο μια βιντεοκάμερα και άλλοτε τους ψηφιακούς πίνακες που έμπαιναν πλέον σε κάθε τάξη και αμφιθέατρο. Το φαινόμενο των «ανοιχτών μαθημάτων» πήρε τόσο μεγάλες διαστάσεις ώστε από το 2012 εξανάγκασε πανεπιστήμια διεθνούς φήμης - όπως το ΜΙΤ, το Harvard και το Stanford - να ενδώσουν στο «δωρεάν» και να αναρτήσουν πολλά από τα μαθήματά τους στο Διαδίκτυο (βλ. www.edx.org). Οπότε παρέχουν τώρα δωρεάν σπουδές χωρίς πτυχίο σε οποιονδήποτε ή παρακολούθηση μαθημάτων με πιστοποίηση σε όποιον πληρώνει και... περνάει τις εξετάσεις φυσικά.
Ανοιχτά μαθήματα εν Ελλάδι
Το άνοιγμα των πανεπιστημιακών μαθημάτων στο ευρύ κοινό είναι σχετικά απλό όταν γίνεται από έναν μεμονωμένο καθηγητή αλλά απαιτεί ιδιαίτερη οργάνωση και ειδικό λογισμικό όταν παρέχεται από ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ή, ακόμη περισσότερο, όταν παρέχεται από όλα τα ΑΕΙ μιας χώρας μέσω κοινής (ή σχεδόν κοινής) υποδομής. Στην πατρίδα μας συζητήθηκε εξαρχής η δημιουργία κοινής υποδομής, με συγκεκριμένα πρότυπα «ανάρτησης και εκπομπής». Ετσι το Ελληνικό Ακαδημαϊκό Δίκτυο GUnet παρουσίασε αρκετά νωρίς - το 2003 - το ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Ηλεκτρονικών Μαθημάτων Open eClass. Ηταν ένα σύνολο προγραμμάτων ανοιχτού κώδικα και ελεύθερης διανομής, που απέκτησε τη δεύτερη έκδοσή του το 2007 και την τρίτη το 2014.
Βεβαίως η ανάπτυξη της λογισμικής υποδομής δεν ήταν παρά το εναρκτήριο λάκτισμα στην όλη υπόθεση: χρειαζόταν η ψηφιοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού, τα στούντιο σύλληψης και επεξεργασίας ήχου και εικόνας και... η συναίνεση των εκπαιδευτικών. Οπότε το 2012 εντάχθηκε από το υπουργείο Παιδείας στο ΕΣΠΑ της «Εκπαίδευσης και Διά βίου Μάθησης» το έργο δημιουργίας και παροχής ανοιχτών ψηφιακών μαθημάτων σε εθνικό επίπεδο. Στην αρχική του φάση δημιούργησε τα «πρότυπα επικοινωνίας», χτίζοντας μετά το Open eClassτην πλατφόρμα εκπομπής πολυμορφικού εκπαιδευτικού περιεχομένου OpenDelos και τη διαδικτυακή πύλη του μητρώου αναζήτησης μαθημάτων opencourses.gr/. Επειτα ενημέρωσε και κατάρτισε τους καθηγητές στο πώς θα χρησιμοποιούσαν τα εργαλεία αυτά ώστε να φτάσουν στην ανάρτηση των δικών τους μαθημάτων.
Στις 30 Οκτωβρίου 2015, σε ημερίδα του Ακαδημαϊκού Διαδικτύου GUnet, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα αυτού του τρίχρονου έργου. Επιγραμματικά, με τελικό προϋπολογισμό περίπου 12 εκατ. ευρώ, η συνέργεια 25 πανεπιστημίων και ΤΕΙ της χώρας έστησε σε 150 χώρους διδασκαλίας και εκδηλώσεων οπτικοακουστικό εξοπλισμό για παραγωγή πολυμορφικού περιεχομένου και ψηφιοποίησε 2.489 μαθήματα από επτά θεματικές περιοχές και από 2.595 διδάσκοντες. Ηδη επισκέφθηκαν τη σχετική πύλη 54.233 ενδιαφερόμενοι σε ένα έτος (Νοέμβριος 2014 - Οκτώβριος 2015). Στο τέλος του έργου (τυπικά τελειώνει στις 30.11.2015) αναμένεται ότι θα έχουν αναρτηθεί περισσότερα από 3.000 μαθήματα.
Ποσοτικά, ο αριθμός αυτών των μαθημάτων είναι περίπου το 10% του συνόλου των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών μαθημάτων που διδάσκονται ετησίως στα 488 ακαδημαϊκά τμήματα της χώρας. Αριθμητικά είναι μια καλή αρχή. Επειδή όμως το κύριο κριτήριο παρακολούθησης ενός μαθήματος είναι πρωτίστως η ποιότητά του, επισκέφθηκα το Ακαδημαϊκό Δίκτυο GUnet και συζήτησα το θέμα με τον επιστημονικό υπεύθυνο του έργου, καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής του ΕΚΠΑ δρα Λάζαρο Μεράκο, και τον τεχνικό υπεύθυνο δρα Παντελή Μπαλαούρα.
Ηράκλειος άθλος, σισύφειο άχθος
«Φροντιστηριακής αμεσότητας» τα μαθήματα MOOCs του mathesis.gr
Εχοντας ήδη περιηγηθεί την πύλη opencourses.gr ρώτησα γιατί άλλα μαθήματα έχουν μόνο παρουσιάσεις με διαφάνειες και άλλα έχουν πολυμεσικό υλικό. Μου εξήγησαν ότι ο χρονοπρογραμματισμός του έργου επέβαλε τη δημιουργία τριών κατηγοριών μαθημάτων: Η κατηγορία Α- είχε τις λιγότερες προδιαγραφές, που περιελάμβαναν περιγραφή και στόχο του μαθήματος, λέξεις-κλειδιά και βασικούς όρους, θεματικές ενότητες, σημειώσεις, διαφάνειες και βιβλιογραφία. Η κατηγορία Α πρόσθετε τη «ραδιοφωνικού τύπου εκπομπή» (podcast) ή προβολή διαφανειών με εναρμονισμένη εκφώνηση. Η τρίτη και πιο πλήρης κατηγορία μαθημάτων, η Α+, συμπεριελάμβανε ψηφιακές πηγές, πολυμεσικό υλικό και ασκήσεις αυτοαξιολόγησης των παρακολουθούντων. Μέχρι στιγμής έχουν ολοκληρωθεί και αναρτηθεί στην πύλη 1.850 μαθήματα Α-, 38 Α και 614 Α+.
«Δηλαδή» ρώτησα «η κατηγορία Α+ είναι έτοιμη για δομή πλήρους ψηφιακού προγράμματος σπουδών (MOOC - Massive Open Online Course);».
«Οχι» μου απάντησαν. «Τα συστήματα MOOC εμφανίστηκαν στο προσκήνιο μετά την έναρξη του έργου, οπότε δεν ήταν στους στόχους του. Παρ' όλα αυτά, τα μελετήσαμε και θεωρούμε ότι θα μπορούσαμε να είμαστε έτοιμοι για MOOC σε ένα επιπλέον εξάμηνο. Αλλά, όπως γνωρίζετε ίσως, η δυσλειτουργία των ΑΕΙ - ΤΕΙ από τις απεργιακές κινητοποιήσεις μάς κόστισε τελικά έναν χρόνο εργασιών».
Παρακολουθώντας τα βίντεο των μαθημάτων Α+, διαπίστωσα ότι η λήψη γινόταν παγίως από μακρινή απόσταση, ο φωτισμός της αίθουσας ήταν μη ελεγχόμενος και, περιστασιακά, παρεισέφρεαν ανεπιθύμητοι θόρυβοι από το περιβάλλον. Ρώτησα γιατί γινόταν αυτό. «Η λήψη γίνεται μέσα στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα χωρίς ειδική πρόνοια για τον φωτισμό, είτε από σταθερή κάμερα είτε με συνεργείο εικονοληψίας, που συμπεριελάμβανε στα πλάνα και την προβολή των διαφανειών» ήταν η απάντηση.
Θυμήθηκα ότι στο εξωτερικό υπάρχουν μερακλήδες καθηγητές που στήνουν οι ίδιοι τις βιντεοπαρουσιάσεις τους και τις βελτιώνουν συνεχώς στο πέρασμα του χρόνου. «Ποια ήταν η αντιμετώπιση του έργου από τους πανεπιστημιακούς καθηγητές και ποια η ανταμοιβή τους για τη συμμετοχή τους;» ρώτησα.
Μου εξήγησαν ότι αρχικά ήταν πολύ διστακτικοί, έως και αρνητικοί. Αλλοι φοβούνταν ότι θα τους υποκλαπούν οι σημειώσεις από συναδέλφους και άλλοι επέμεναν ότι... δεν έχουν φωτογένεια. Συν τω χρόνω όμως, και ιδιαίτερα προς το τέλος του έργου, το κλίμα άλλαξε και όλοι σχεδόν ζητούσαν να βιντεοσκοπηθούν. Οσο για την αμοιβή... 900 ευρώ για περίπου 50 ώρες διδασκαλίας - ούτε 18 ευρώ η ώρα.
Μάζεψα το κουράγιο μου και ρώτησα ποιο θα είναι το επόμενο βήμα. Μου απάντησαν ότι δεν υπάρχουν πλέον κονδύλια. Ο μόνος τομέας που μπορεί ακόμη να αντέξει το κόστος ψηφιοποίησης και ανάρτησης μαθημάτων είναι αυτός των μεταπτυχιακών σπουδών, που γίνονται επί πληρωμή.
«Μα... στο τέλος της ομιλίας σας της 30ής Οκτωβρίου, κύριε Μεράκο» παρατήρησα «προδιαγράψατε μια πολύ περιεκτική συνέχεια. Διαβάζω: (α) περισσότερα ανοικτά ψηφιακά μαθήματα, (β) αναβάθμιση και διασφάλιση ποιότητας, (γ) εικονικά προγράμματα σπουδών, (δ) διαπανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών, (ε) αξιολόγηση και πιστοποίηση ολοκλήρωσης μαθημάτων, (στ) δημιουργία περιεχομένου κοινής χρήσης από ΑΕΙ για ομοειδή μαθήματα, (ζ) δημιουργία διαδραστικών μαθημάτων ειδικά για κάθε άτομο και με ανατροφοδότηση περιεχομένου από τον ίδιο (μαθητής-παραγωγός) και... ξενόγλωσσα ανοιχτά μαθήματα, MOOCs, για διεθνή καριέρα... Πώς θα γίνουν όλα αυτά;».
«Από πλευράς χρηματοδότησής τους, ελπίζουμε ακόμη στη συμμετοχή σε κάποιο εθνικό ή κοινοτικό πρόγραμμα και βεβαίως διερευνούμε την πιθανότητα χορηγιών ή χρηματοδότησης μέσω πληθοπορισμού (crowdfunding). Αλλά η κύρια προϋπόθεση για οτιδήποτε είναι να αποσαφηνίσει επιτέλους η Ελληνική Πολιτεία τη στρατηγική της επί του θέματος: Θέλει να ολοκληρωθεί το άνοιγμα της πανεπιστημιακής παιδείας στο ευρύ κοινό; Και, αν ναι, με ποια βήματα; Διαφορετικά, χωρίς "οδικό χάρτη", δεν θα πάμε πουθενά».
Τα αλληλο-συγκρουόμενα «θέλω»
Φιλότιμες οι βιντεολήψεις των μαθημάτων στο opencourses.gr, αλλά όχι ακόμη επαγγελματικές
Η παράθεση αυτών των απανθισμάτων από τις συζητήσεις μου με τους πρωταγωνιστές της πανεπιστημιακής τηλεκπαίδευσης στη Ελλάδα - που βεβαίως ήταν πολύ εκτενέστερες των γραφέντων - εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε λαθεμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, είναι πολύ εύκολο να ξεχάσει κανείς τον κόπο δόμησης μιας πλατφόρμας τηλεκπαίδευσης και όλων όσων οδηγούν σε μια ανάρτηση μαθήματος και να πει «δεν αξίζει», στο πρώτο τηλεμάθημα που θα επισκεφθεί. Ιδίως όταν δεν γνωρίζει πως το εγχείρημα ψηφιοποίησης χιλιάδων μαθημάτων σε πανεθνική κλίμακα είναι μοναδικό παγκοσμίως και όταν επίσης δεν γνωρίζει πως - σε αντίθεση με κάθε διεθνή πρακτική - οι ιθύνοντες του opencourses.gr δεν είχαν καμία δικαιοδοσία επιλογής των μαθημάτων που θα ψηφιοποιούσαν. Από την άλλη όμως, «ο πελάτης είναι βασιλιάς», ακόμη κι όταν δεν πληρώνει, και συνήθως κρίνει εκ του αποτελέσματος.
Τεχνικά, ο μόνος τρόπος να ικανοποιήσεις τις αυξημένες απαιτήσεις της «γενιάς της οπτικοποίησης» είναι να αντιμετωπίσεις την παραγωγή διαδικτυακού μαθήματος με το μάτι και την αισθητική... σκηνοθέτη. Αλλά αυτό προϋποθέτει μπόλιασμα τεχνογνωσίας, αλλαγή κουλτούρας, παροχή κινήτρων και χρηματοδότηση.
Εκπαιδευτικά, το πρόβλημα είναι ακόμη μεγαλύτερο: τα ξένα πανεπιστήμια επενδύουν στη διαδικτυακή εκπαίδευση αφενός με στόχο τη μεγιστοποίηση του αριθμού των φοιτητών χωρίς μεγιστοποίηση του αριθμού των καθηγητών και αφετέρου με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου της εκπαίδευσης. Στη χώρα μας επιλέχθηκε ο μαξιμαλιστικός στόχος του ανοίγματος όλων για όλους, χωρίς το ελάχιστο προαπαιτούμενο αξιολόγησης υλικού που θα έθετε και ο τελευταίος κλασικός εκδότης βιβλίων.
Επακόλουθο αυτού - και λοιπών επάρατων ασθενειών της Παιδείας μας - είναι η όποια στρατηγική των «ανοιχτών μαθημάτων» δυναμιτίζεται από υπολογισμούς όπως: Τι θα γίνει αν η ανάρτηση όλων των πανεπιστημιακών μαθημάτων οδηγήσει σε μια de facto αξιολόγηση της ποιότητας των καθηγητών; Τι θα γίνει αν η σύγκριση των ομοειδών μαθημάτων από τα διάφορα πανεπιστήμια οδηγήσει σε δυσάρεστα για αρκετούς συμπεράσματα; Ή, αντίστοιχα, τι θα γίνει αν το «τσιτσίδωμα» της παρεχόμενης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης οδηγήσει τους αυριανούς φοιτητές στην επιλογή ελάχιστων μόνο από τις εν Ελλάδι σχολές; Ή, τέλος, τι θα γίνει αν η χρήση των διαδικτυακών μαθημάτων καταστήσει ανούσιες τις... καταλήψεις σχολών ή και αυτές ακόμη τις απεργίες;
Τα διλήμματα είναι πολλά, ιδίως όταν τα κρυμμένα κάτω από το χαλί μυστικά είναι πολλά και μακροχρόνια. Αλλά είμαστε πια στην εποχή που δεν μπορείς να κρύψεις άλλο την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι πως αν το κράτος μας δεν μπορεί να παράσχει ποιοτική Παιδεία, οι νέοι μας θα την πάρουν απ' όπου βρουν στο Διαδίκτυο. Ακόμη κι αν έτσι καταστούν «μη της ημετέρας Παιδείας μετέχοντες».
Με δύναμη από την Κρήτη
Στις 16 Νοεμβρίου 2015 άρχισε τη λειτουργία της μια άλλη διαδικτυακή πύλη πανεπιστημιακών μαθημάτων, η Μάθησις (mathesis.cup.gr/). Είχε χτιστεί τα δύο τελευταία χρόνια με το λογισμικό της πλατφόρμας EdX (του ΜΙΤ και του Harvard) από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Στις 16 Νοεμβρίου 2015 άρχισε τη λειτουργία της μια άλλη διαδικτυακή πύλη πανεπιστημιακών μαθημάτων, η Μάθησις (mathesis.cup.gr/). Είχε χτιστεί τα δύο τελευταία χρόνια με το λογισμικό της πλατφόρμας EdX (του ΜΙΤ και του Harvard) από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
«Γιατί ένας εκδοτικός οίκος - ένα university press - επενδύει σε μια πύλη Μαζικών Ανοιχτών Διαδικτυακών Μαθημάτων (MOOCs);» ρώτησα τον επικεφαλής του εγχειρήματος και πρόεδρο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης κ. Στέφανο Τραχανά.
«Διότι τα διαδικτυακά μαθήματα είναι η νέα μορφή διδακτικού βιβλίου» μου απάντησε αφοπλιστικά. «Μετά το αλήστου μνήμης καθεστώς του ενός και μοναδικού συγγράμματος με συγγραφέα τον καθηγητή του μαθήματος, αυτά τα αθροίσματα από αλλεπάλληλα 10λεπτα βιντεάκια με τις ερωτήσεις μεταξύ αυτών είναι το επόμενο βήμα απελευθέρωσης του διδακτικού υλικού από παρωχημένα κλειστά συστήματα προστασίας από την άμιλλα. Η μεσαιωνικού τύπου διδασκαλία σε αμφιθέατρα με εκατοντάδες φοιτητές θα μεταλλαχθεί σε κάτι καινούργιο».
«Και γιατί καταφύγατε σε αμερικανικό λογισμικό; Δεν επαρκούσε η πλατφόρμα τηςopencourses.gr;».
«Τα δικά μας ενδιαφέροντα ήταν εξαρχής στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα. Επιπλέον, θέλαμε μιαν αξιόπιστη αξιολόγηση της παρακολούθησης του κάθε μαθήματος, όπως ακριβώς την παρέχουν οι πλατφόρμες διαδικτυακών σπουδών MOOC. Οπότε στραφήκαμε στην καλύτερη διεθνώς, την EdX, και αφοσιωθήκαμε στην προετοιμασία όχι απλών μαθημάτων αλλά ολοκληρωμένων κύκλων μαθημάτων, που θα αναρτούμε στην πύλη μας».
Επισκεπτόμενοι το Mathesis βλέπουμε ότι ανοίγεται - για αρχή - σε δύο θεμελιώδη γνωστικά πεδία, τη Φυσική και την Ιστορία, με συνολικά έξι κύκλους μαθημάτων χωρισμένους σε δύο έως έξι μαθήματα. Υστερα από επιτυχή παρακολούθηση κάθε μαθήματος ή κύκλου μαθημάτων θα παρέχει σχετική βεβαίωση παρακολούθησης.
«Αναφερθήκατε σε αξιόπιστη αξιολόγηση. Πώς ακριβώς θα επιτυγχάνεται αυτή στη δική σας πλατφόρμα;».
«Γίνεται με ασκήσεις, κατάλληλες για το κάθε γνωστικό πεδίο. Στην πράξη είναι τέσσερις: Πρώτα, οι πολλαπλής επιλογής και οι αριθμητικού τύπου, που είναι κατάλληλες τόσο για τις θετικές όσο και για τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Επειτα είναι οι ασκήσεις με μαθηματικούς τύπους, που είναι κατάλληλες μόνο για τις θετικές επιστήμες - και εννοείται ότι οι ασκήσεις αυτές αξιολογούνται άμεσα από την ίδια την πλατφόρμα. Τέλος, για τις ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά και επικουρικά σε κάποια μαθήματα θετικών επιστημών, έχουμε τη συγγραφή σύντομου γραπτού δοκιμίου πάνω σε ένα θέμα του μαθήματος».
«Ωστόσο» αντέτεινα «ακόμη και το πιο άρτιο μάθημα MOOC έχει να λύσει το πρόβλημα της μη ζωντανής επαφής με τον διδάσκοντα. Διαβάζω κάποιες μελέτες που λένε ότι πολλοί ξεκινούν τέτοια διαδικτυακά μαθήματα αλλά μόλις 2%-8% από αυτούς τα τελειώνει».
«Σωστή η παρατήρηση. Τα MOOCs βοηθούν στο να καλυφθεί η ζήτηση σπουδών από τους όλο και περισσότερους φοιτητές - ή απλώς ενδιαφερομένους - αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τους εκλεκτούς καθηγητές που γνωρίζουν τα μυστικά της ουσιαστικής διδασκαλίας. Γι' αυτό η τάση πλέον μέσα στα καλά πανεπιστήμια είναι να χρησιμοποιείται η διαδικτυακή μάθηση κατ' οίκον, για πρώτη επαφή με τη θεωρία, κι έπειτα να αξιοποιούν οι καθηγητές τον πανεπιστημιακό τους χρόνο για επεξήγηση και εμπέδωση της ύλης».
«Και... εκτός των πανεπιστημίων;».
«Για τη δωρεάν τηλεκπαίδευση ή τηλεκατάρτιση υπάρχει τώρα πέραν των MOOCs και μια μετεξέλιξή τους, σε όχι μαζική κλίμακα πλέον αλλά σε κλίμακα ομάδας. Λέγονται SPOCs (Small Private Οnline Courses - Μικρά Ιδιωτικά Τηλεμαθήματα) και διαφέρουν στο ότι οι "φοιτητές" συζητούν καθημερινά σε ένα φόρουμ τα του μαθήματος, οι εργασίες διορθώνονται από το διδακτικό προσωπικό και ο καθηγητής είναι διαθέσιμος τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για προσωπικές απαντήσεις».
«Αλλά μια τέτοια ετοιμασία μαθήματος και εμπλοκή του καθηγητή με ομάδες είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Τι είδους κίνητρα τους δίνονται - στην Αμερική, έστω;».
«Εξ όσων έχω ακούσει, τα περισσότερα πανεπιστήμια πληρώνουν τους καθηγητές τους 10.000-30.000 ευρώ για την ετοιμασία κάθε διαδικτυακού μαθήματος. Κάποια, όπως το ΜΙΤ, προτιμούν να τους δίνουν εξάμηνη άδεια για την προετοιμασία, μετ' αποδοχών φυσικά».
«Και εσείς; Τα δωρεάν μαθήματα MOOCs που προαναγγείλατε με τι χρηματοδότηση τα υλοποιείτε και για ποιον χρονικό ορίζοντα;».
«Αποτολμούμε το εγχείρημά μας πιλοτικά, με την αρωγή του Ιδρύματος Νιάρχου: μας στηρίζει με τη χορηγία του για την παραγωγή 20 μαθημάτων τύπου MOOC σε διάστημα τριών ετών. Επειτα... βλέπουμε».
